Sự cần thiết xây dựng bộ chữ Mường thống nhất

Người Mường có một nền văn hóa phong phú và đặc sắc. Chúng ta có thể nhận thấy nền văn hóa Mường cổ được truyền đạt đến ngày nay chủ yếu bằng phương thức truyền miệng trong dân gian. Việc truyền dạy di sản văn hóa phi vật thể và công tác bảo tồn, phát huy di sản văn hóa dân tộc là một việc làm cấp bách và thường xuyên. Do đó rất cần có một bộ chữ Mường thống nhất để phục vụ những mục đích trên.

Từ khi văn hóa Mường được quan tâm nghiên cứu hơn 1 thế kỷ nay, đã có hàng chục cuốn sách được xuất bản trong đó có ghi âm tiếng Mường. Điển hình như các truyện thơ, mo, sử thi “Đẻ đất - đẻ nước”. Song cách ghi âm tiếng Mường mỗi cuốn có sự khác nhau, mỗi tác giả nghiên cứu sưu tầm có cách phiên âm khác nhau. Trong đó, nổi bật là các tác giả: Bùi Thiện, Bùi Văn Nợi, Bùi Huy Vọng, Bùi Văn Thành và nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Bùi Chỉ. Bên cạnh đó cũng đã có những công trình khoa học đề xuất về phương án chữ Mường của các tác giả PGS.TS Nguyễn Kim Thản, GS.TS Hoàng Thị Châu, học giả Milton Backer, TS Nguyễn Văn Tài cùng nhiều cách phiên âm theo các phiên âm theo cách riêng của nhiều người làm sưu tầm, nghiên cứu về văn hóa Mường. Theo đó là bộ chữ Mường tương đối hoàn chỉnh của nhóm tác giả thuộc Viện Ngôn ngữ học gồm GS.TS Hoàng Văn Hành, GS.TS Nguyễn Như ý, GS.TS Nguyễn Văn Khanh, TS Phan Xuân Thành. Bộ chữ được xây dựng trên cơ sở chữ cái La - tinh và theo nguyên tắc ghi âm gồm 29 chữ cái, trong đó có 25 âm đầu, 13 âm cuối, 5 thanh điệu và 193 vần. Tuy nhiên, vì chưa có một bộ chữ thống nhất nên cách ghi tiếng Mường mỗi công trình có sự khác nhau, mỗi tác giả nghiên cứu sưu tầm có cách phiên âm khác nhau. Vì thế, việc thống nhất bộ chữ và được cơ quan có thẩm quyền phê chuẩn đưa vào sử dụng là rất cần thiết hiện nay.

Cơ sở pháp lý xây dựng bộ chữ Mường

Thấm nhuần tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh đối với việc lưu giữ, bảo tồn và phát huy tiếng nói, chữ viết của các dân tộc thiểu số, Đảng và Nhà nước ta luôn tôn trọng quyền mỗi dân tộc có tiếng nói, chữ viết riêng, quyền bình đẳng và tự do phát triển ngôn ngữ của mỗi dân tộc. Chính sách về bảo tồn và phát huy tiếng nói, chữ viết các dân tộc thiểu số của Đảng, Nhà nước ta là đúng đắn và nhất quán. Ngay trong văn kiện đầu tiên của Đảng tại Đại hội lần thứ nhất (tháng 3/1935) đã khẳng định: “Các dân tộc được dùng tiếng mẹ đẻ của mình trong sinh hoạt chính trị, kinh tế và văn hóa”. Trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5, BCH Trung ương Đảng (khóa VIII) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc có nêu: “… Bảo tồn và phát triển ngôn ngữ, chữ viết của các dân tộc. Đi đôi với việc sử dụng tiếng nói, chữ viết phổ thông, khuyến khích thế hệ trẻ thuộc đồng bào các dân tộc thiểu số học tập, hiểu biết và sử dụng thành thạo tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình...”. Hiến pháp nước CHXHCN Việt <st1:country-region>Nam năm 2013, tại Điều 5 đã quy định: “Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ gìn bản sắc dân tộc và phát huy những phong tục, tập quán, truyền thống và văn hóa tốt đẹp của dân tộc mình”. Trong Luật Sửa đổi, bổ sung Luật Giáo dục năm 2009, tại khoản 2, Điều 7 khẳng định: “Nhà nước tạo điều kiện để người dân tộc thiểu số được học tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình nhằm giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, giúp cho học sinh người dân tộc thiểu số dễ dàng tiếp thu kiến thức khi học tập trong nhà trường và cơ sở giáo dục khác. Việc dạy và học tiếng nói, chữ viết của dân tộc thiểu số được thực hiện theo quy định của Chính phủ”.

Thực hiện Kế hoạch số 63/KH-BCĐ ngày 28/7/2015 của Ban chỉ đạo lập hồ sơ di sản văn hóa Mo Mường về việc tổ chức thực hiện các nhiệm vụ cam kết sau khi Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam cấp bằng bảo trợ cho Di sản văn hóa Mo Mường Hòa Bình. Sở Khoa học và Công nghệ (KH&CN) được giao chủ trì tham mưu và tổ chức thực hiện kế hoạch xây dựng và ban hành bộ chữ Mường. Sở đã có đề xuất nhiệm vụ KH &CN “Xây dựng bộ chữ Mường phục vụ cho việc bảo tồn, phát huy văn hóa Mường, góp phần phát triển bền vững các vùng Mường của tỉnh Hòa Bình”. Hiện nay, Sở KH &CN đang xúc tiến các bước thực hiện nhiệm vụ KH &CN này. Vừa qua, Sở KH &CN đã tổ chức họp Hội đồng tư vấn xác định nhiệm vụ KH &CN cấp tỉnh năm 2015. Trong nhiệm vụ KH &CN xác định mục tiêu là xây dựng thành công bộ chữ Mường và được cơ quan có thẩm quyền của tỉnh phê chuẩn, đưa vào sử dụng. Bộ chữ Mường là sự khẳng định vị thế, vai trò của dân tộc Mường trong cộng đồng các dân tộc thiểu số nói riêng, cộng đồng các dân tộc Việt <st1:country-region>Nam nói chung. Yêu cầu đặt ra là xây dựng được bộ chữ Mường nhằm quy chuẩn cách phát âm và văn bản hóa các di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc Mường. Bộ chữ Mường được sử dụng để phục vụ công tác sưu tầm, nghiên cứu, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Mường; là chữ viết trong việc dạy - học tiếng Mường cho người Mường và những người đang làm việc (công chức, LLVT) tại vùng có người Mường và tất cả những ai có nhu cầu học tập, sử dụng tiếng Mường; trong việc phát sóng (PT-TH) bằng tiếng Mường. Qua đó sẽ góp phần phát triển bền vững các vùng Mường của tỉnh Hòa Bình.